«Αφιέρωμα στο σεμνό και σπουδαίο Αρχιτέκτονα Δημήτρη Κονταργύρη του εκπαιδευτικού συγκροτηματος των ΤΕΙ, Πανεπιστημίου σήμερα, στα Ψαχνα Ευβοιας»
Αφιέρωμα στο σεμνό και σπουδαίο Αρχιτέκτονα Δημήτρη Κονταργύρη, του εκπαιδευτικού συγκροτήματος των ΤΕΙ, Πανεπιστημίου σήμερα, στα Ψαχνά Ευβοίας!
του Γιώργου Α. Γεωργίου
Όταν τελείως τυχαία έπεσα πρόσφατα στα ίχνη του σπουδαίου, εν ζωή σήμερα 85 χρονών, Αρχιτέκτονα Δημήτρη Κονταργύρη, του Πανεπιστημιακού Συγκροτήματος των Ψαχνών που ξεκίνησαν ως ΚΑΤΕΕ, μετεξελίχθηκαν σε ΤΕΙ και σήμερα είναι Πανεπιστήμιο, αισθάνθηκα δέος ! Όχι τόσο γιατί με μέλη της οικογένειάς του που γνώρισα με συνδέει στενή φιλία, όσο για το σπουδαίο έργο του, την προσφορά αλλά και τις διακρίσεις του ίδιου του Αρχιτέκτονα.
Δεν γνώριζα επίσης ότι το συγκεκριμένο έργο στα Ψαχνά έλαβε μάλιστα το Α Βραβείο Αρχιτεκτονικής το 1977, ενώ ο ίδιος Αρχιτέκτονας έτυχε και πολλών άλλων διακρίσεων για πολύ σπουδαία έργα της εποχής πανελλήνιας κλίμακας, που σημάδεψαν την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της σύγχρονης Ελλάδας, τα οποία και θα αναφέρω.
Για μας τους Ψαχνιώτες, τους πολίτες της Μεσσαπίας αλλά και τους Ευβοείς, όσο ο χρόνος κυλά το κτιριακό συγκρότημα του Πανεπιστημίου αποτελεί μέρος της ιστορίας μας που συνδέει τον οικιστικό και πολεοδομικό ιστό της πόλης. Ετσι θεώρησα σκόπιμο για τους παλαιότερους αλλά κυρίως την νέα γενιά να γνωρίζουν λίγα λόγια για τον σπουδαίο αυτό Αρχιτέκτονα και Μέντορα μια ολόκληρης Σχολής και γενιάς Αρχιτεκτόνων.
Κατ αρχήν το πανεπιστημιακό κτίριο δεσπόζει πανοραμικά στη θέση που επιλέχτηκε να χωροθετηθεί. Προσπαθείστε να το δείτε από πολλές οπτικές γωνίες και θέσεις και θα με αντιληφθείτε. Εχει, πράγματι πανοραμική θέα προς και από την πόλη.
Η ομότιμη Καθηγήτρια και ιστορικός της Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κα Φεσσά-Εμμανουήλ σε μια καταπληκτική μονογραφία της αναφέρει ότι το κτιριακό συγκρότημα στα Ψαχνά του Αρχιτέκτονα Κονταργύρη είναι μπρουταλιστικής νοοτροπίας. Ο μπρουταλισμός, στα αγγλικά Brutalism γνωστός και ως Νew Brutalism-Νέος Μπρουταλισμός ήταν αρχιτεκτονικό κίνημα που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950 έως τα μέσα του 70 με κέντρο την Αγγλία και εκφραστές του τους Πήτερ και Aλισον Σμίσθον. Η μορφή των κτιρίων χαρακτηρίζεται από έντονη γραμμικότητα, ξεκάθαρα σχήματα, εμφανή υλικά και εκτεταμένη χρήση του σκυροδέματος. Για τους μπρουταλιστές, η ηθική ήταν η ειλικρίνεια προς τα υλικά και τη δομή του κτιρίου. Ενώ οι αρχιτέκτονες του μοντέρνου κτιρίου επεξεργάζονταν τις δομήσιμες ύλες τους έτσι ώστε να μοιάζουν με βιομηχανικά τελειοποιημένο προϊόν, οι μπρουταλιστές άφηναν τα τούβλα άβαφα και ανεπίχρηστα και το σκυρόδεμα εμφανές, ακόμη και στα σημεία συναρμογής διαφορετικών υλικών.Allow material to be what it is – Aφήστε το υλικό να είναι αυτό που είναι, θεωρείτε το δόγμα του μπρουταλισμού.
Αλλά ας παρουσιαστούν λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον σεμνό σπουδαίο Αρχιτέκτονα να τον γνωρίσουμε από πού μας έρχεται και ποιος είναι.
Ο Δημήτρης Κονταργύρης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1934. Πατέρας του ήταν ο Αθανάσιος Κονταργύρης από την Αρκαδία, ένας από τους πρώτους Καθηγητές της Ορθοπεδικής στην Ελλάδα και η μητέρα του η Δέσποινα Κονταργύρη, το γένος Θεμιστοκλή Σοφούλη από τη Σάμο. Η μητέρα του ήταν κόρη του Σοφούλη που διετέλεσε Πρωθυπουργός της χώρας σε τρείς περιόδους μία το 1924 υπηρεσιακά, την δεύτερη το 1946 και την τρίτη το 1947-1949. Ο Σοφούλης, παππούς του Κονταργύρη πέθανε το 1949 όταν εκτελούσε χρέη εν ενεργεία Πρωθυπουργού.
Ο Κονταργύρης ήταν ο μεσαίος από τρία αδέρφια. Απεφοίτησε από την Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου το 1957 και έγινε σε δύο μόλις χρόνια μετά την αποφοίτησή του Επιμελητής της Σχολής διδάσκοντας, θέση από την οποία και παραιτήθηκε το 1964 λόγω αυξημένων επαγγελματικών υποχρεώσεων.
Λίγα χρόνια μετά το 1965 έγινε υπότροφος της Γαλλικής Κυβέρνησης για μετεκπαίδευση στο Παρίσι σε θέματα προκατασκευής. Αργότερα διετέλεσε μέλος της Επιτροπής του ΤΕΕ για την χωροθέτηση του Ολυμπιακού Χωριού. Διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στους πανελλήνιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς της περιόδου 1957-1970 αλλά και αργότερα αφού το 1977 πήρε το Α βραβείο για το εκπαιδευτικό κτιριακό συγκρότημα στα Ψαχνά.
Συνέβαλλε με τα έργα του στον ποιοτικό εκσυγχρονισμό της αρχιτεκτονικής με αξιόλογα κτίρια εκπαίδευσης, υγείας και πρόνοιας, αλλά και μεγάλων συγκροτημάτων γραφείων και μεταφορών. Μνημονεύω ορισμένα όπως την Φοιτητική Εστία των Αθηνών, την Φοιτητική Εστία Θεσσαλονίκης, τον Κεντρικό Σταθμό Αυτοκινήτων του ΟΤΕ στην Καλλιθέα, το Εμπορικό κέντρο της οδού Αθηνάς του Δήμου Αθηναίων, το Κτιριακό συγκρότημα του Εμπορικού Κέντρου Δήμου Αθηναίων στον χώρο της Κεντρικής Αγοράς, το πολυδύναμο Σχολικό Συγκρότημα Υμηττού, το Κτίριο Γραφείων Εθνικής Τράπεζας στη Ρόδο, το Κτίριο του Αρεταίειου και Αιγινήτειου Νοσοκομείου στην Πανεπιστημιούπολη Αθηνών, την επέκταση του Βενιζέλειου Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης, το Μαιευτικό και Γυναικολογικό Ινστιτούτο ΗΡΑ στο Χολαργό, το κτίριο Πληροφορικής της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το κτίριο θυγατρικών εταιρειών της ΤΙΤΑΝ, την ανακαίνιση των σταθμών του Ηλεκτρικού ΗΣΑΠ σε Ομόνοια και Μοναστηράκι (2002-2004) και τόσα άλλα.
Ειδικά για το τελευταίο έργο του την ανακαίνιση του ΗΣΑΠ σε Ομόνοια Μοναστηράκι ό ίδιος υποστήριζε ότι «η λειτουργικότητα πρέπει να συνοδεύεται από μια ποιότητα περιβάλλοντος, που δεν θα πηγάζει από την επίδειξη και την σπατάλη, αλλά από τη φροντίδα να εξασφαλίσει στους χρήστες ένα περιβάλλον ανθρώπινο, οικείο, ελκυστικό με λιτά μέσα (καθαριότητα, πράσινο, καθιστικά χρώματα, υλικά, αναλογίες κλπ.)
Μετά την απομάκρυνση του από τη μαχόμενη αρχιτεκτονική το 2005 ο Δημήτρης Κονταργύρης ασχολήθηκε με πολεοδομικά θέματα που αφορούσαν την καθημερινότητα των κατοίκων της Αθήνας. Καρπός αυτής της ενασχόλησης, όπως αναφέρει η βιογράφος του Καθηγήτρια κα Φεσσά-Εμμανουήλ που άντλησα τις πληροφορίες, είναι προτάσεις βελτιωτικών παρεμβάσεων σε διάφορα σημεία της ελληνικής πρωτεύουσας, που ο ίδιος αποκαλεί «πολεοδομικές φαντασιώσεις». Τέτοιες είναι η μονοδρόμηση των κυκλοφοριακών αξόνων Πατησίων Αχαρνών, με συνεργάτη τον Καθηγητή Θανάση Αραβαντινό, που είχα την τιμή να τον έχω και Καθηγητή μου στο Μεταπτυχιακό, και τον Καθηγητή Βλαστό, τη ανάπλαση της περιοχής Hilton, την διαμόρφωση ζώνης περιπάτων κ.α.
Ο σεμνός και σπουδαίος Αρχιτέκτονας Κονταργύρης επισκέφτηκε πολλές φορές τα Ψαχνά επιτοπίως για να κάνει την μελέτη του. Οι λεπτομέρειες και οι ποιοτικές προδιαγραφές της του χάρισαν και επάξια το Α βραβείο.
Η παρουσία αρχιτεκτονική προσφορά του Κονταργύργη στην πόλη μας αποτελεί μέρος και της ιστορίας της. Το εκπαιδευτικό συγκρότημα αποτελεί μέρος της Πανεπιστημιακής υποδομής της χώρας μας και θα πρέπει ως τέτοιο να το θεωρούν Πολιτεία, Τοπική Αυτοδιοίκηση αλλά και όλοι οι πολίτες και σπουδαστές. Ιδιαιτέρως η νεολαία θα πρέπει να το εκλαμβάνει ως δημόσιο αγαθό και κληρονομιά την χρησιμότητα και αξία των οποίων θα πρέπει να περιφρουρεί ως κόρη οφθαλμού.
Ο σεμνός αρχιτέκτονας Κονταργύρης ποτέ και κανένα έργο του δεν το είδε στείρα επαγγελματικά. Το σμίλεψε με μεράκι ευαισθησία και με βάση τις αξίες της λειτουργικότητας. Το κύκνειο άσμα της σταδιοδρομίας του όπως η Καθηγήτρια Φεσσά-Εμμανουήλ εύστοχα αναφέρει, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μανιφέστο μιας κοινωνιοκεντρικής αντιμετώπισης του δημόσιου χώρου που συνοψίζεται στη φράση του ότι «η ποιότητα δεν πηγάζει από την επίδειξη και τη σπατάλη, αλλά από τη φροντίδα να εξασφαλιστεί στους χρήστες ένα περιβάλλον ανθρώπινο, οικείο, ελκυστικό, με λιτά μέσα.
Θα έκλεινα αυτή την αφιέρωση με τούτα τα λόγια. Νομίζω, και χωρίς ο ίδιος, όντας σεμνός, ποτέ να το ζητήσει, ο Αρχιτέκτονας Κονταργύρης αξίζει και πρέπει να τιμηθεί τόσο από τον Δήμο μας, όσο και από την Διοίκηση του Πανεπιστημίου, αλλά και από τον Σύλλογο των Αρχιτεκτόνων στην Εύβοια, ιδιαιτέρως τώρα που στο τιμόνι του ΔΣ βρίσκεται ως Πρόεδρος η εκλεκτή συμπατριώτισσά μας και φίλη, Αρχιτέκτονας Πολιτικός Μηχανικός, Γωγώ Ρουσοδήμου ! Ισως μια επετειακή εκδήλωση που να συνδέει τα χρόνια λειτουργίας του Πανεπιστημίου στην πόλη μας θα ήταν μια καλή ευκαιρία !
Βιβλιογραφία
Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Δημήτρης Κονταργύρης, αρχιτέκτων, Η συμβολή του στον ποιοτικό εκσυγχρονισμό της δημόσιας αρχιτεκτονικής των δεκαετιών ’60 και του ’70 μέσω συνεργατικής δράσης
Wikipedia για την τεχνοτροπία του μπρουταλισμού
Αντώνιος Κακαβάς, Πρωτογενείς πληροφορίες από τον ανιψιό του Αρχιτέκτονα Κονταργύρη