«Διαζύγιο και νέες μορφές οικογένειας» (της Κατερίνας Μούτουπα)
Τι γίνεται με το διαζύγιο; Ποιες είναι οι νέες μορφές οικογένειας; Τι συμβαίνει σε αυτές; Ποιες οι δυσκολίες και ποια τα οφέλη;
Πριν κάποια χρόνια, στο άκουσμα ενός διαζυγίου επικρατούσε πανικός. Θεωρούταν ντροπή για την κοινωνία και αποτυχία για τον οικογενειακό κύκλο. Σήμερα που τα ποσοστά διαζυγίου έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα (37% των ζευγαριών χωρίζουν, σε σχέση με πριν 3-4 χρόνια που το ποσοστό ήταν 23%), η κοινωνία έχει γίνει πιο δεκτική και πιο ανοικτή στη διαδικασία αυτή. Δεν είναι πλέον ταμπού, ούτε οδηγεί σε στιγματισμό ή κοινωνική κατακραυγή.
Η διαδικασία του διαζυγίου, λοιπόν, και τα επακόλουθά του, αναπόφευκτα έχουν μια ισχυρή, αποδιοργανωτική επίδραση σε τρεις όψεις του κύκλου ζωής -ατομική, συζυγική, οικογενειακή. Το διαζύγιο ενισχύει την πολυπλοκότητα σε όλους τους εξελικτικούς στόχους που προσπαθεί να πετύχει εκείνη τη στιγμή η οικογένεια. Πιθανόν να συνοδεύεται από μεγάλο άγχος, αμφιθυμία, αναποφασιστικότητα, αμφιβολία κι αβεβαιότητα. Η εμπλοκή παιδιών (ειδικά όταν είναι μικρά), κάνει την απόφαση ακόμα πιο δύσκολη κι επώδυνη.
Σήμερα όταν μιλάμε για διαζύγιο, εννοούμε το συναισθηματικό διαζύγιο. Και οι δύο σύζυγοι αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τη συζυγική τους σχέση που επιδεινώνεται και παράλληλα πρέπει να προχωρήσουν και στο σωματικό χωρισμό. Και οι δύο πρέπει να αντιμετωπίσουν συναισθήματα αποτυχίας και να αμφισβητήσουν την ικανότητά τους να αγαπάνε και να αξίζουν να αγαπηθούν.
Μέσα από τις νομικές διαδικασίες που αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη πικρία, εκδηλώνονται συγκρούσεις για την ανακατανομή περιουσιακών στοιχείων, για την οικονομική στήριξη των παιδιών αλλά και για την καταβολή διατροφής. Η διευθέτηση της συνεργασίας των γονέων πρέπει να γίνει αφού πρώτα έχει αποφασιστεί η κηδεμονία του παιδιού και τα δικαιώματα των επισκέψεων.
Επιπρόσθετα και οι δύο σύζυγοι οφείλουν να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους στην κοινωνία ως ελεύθερα και αδέσμευτα άτομα αλλά και να δημιουργήσουν νέες σχέσεις (κοινωνικές κι ερωτικές).
Μονογονεϊκές οικογένειες. Αν και δεν είναι ένα ενιαίο σύνολο, συνήθως αποτελούνται από έναν γονέα που μπορεί να είναι παντρεμένος ή ανύπαντρος και από ένα ή περισσότερα παιδιά. Μορφές της κατηγορίας αυτής είναι:
– Διαζευγμένο άτομο με επιμέλεια παιδιού
– Ανύπαντρη έφηβη φυσική μητέρα με παιδί που είχε ή δεν είχε προγραμματίσει
– Μεγαλύτερη ανύπαντρη φυσική μητέρα με παιδί που είχε ή δεν είχε προγραμματίσει
– Ανύπαντρο άτομο, άντρας ή γυναίκα, ομοφυλόφιλο ή ετεροφυλόφιλο, που υιοθετεί ένα παιδί
– Λεσβία γυναίκα που επιλέγει να μείνει έγκυος μέσω γονιμοποίησης από σπέρμα δότη.
Οι μονογονεϊκές οικογένειες με βασικό γονιό τη μητέρα αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα σε σχέση με τον πατέρα. Μια μητέρα μεγαλώνοντας μόνη της ένα παιδί αντιμετωπίζει περισσότερα οικονομικά προβλήματα ενώ έρχεται αντιμέτωπη με τον πόνο, την αυτοκατηγορία, τη μοναξιά αλλά και την έλλειψη υποστηρικτικού δικτύου. Ο πατέρας μου μεγαλώνει μόνος του το ή τα παιδιά του, έχει μικρότερες οικονομικές πιέσεις, ενώ η δυσκολία του να εξισορροπήσει το χρόνο ανάμεσα σε εργασία και οικογένεια, τον οδηγούν σε ένα αδιέξοδο, ως προς τον ποιοτικό του χρόνο με το παιδί.
Εδώ να επισημάνουμε πως τα παιδιά που μεγαλώνουν από έναν γονιό είναι εξίσου υγιή και φυσιολογικά με εκείνα που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς. Παρά τα εμπόδια, στις περισσότερες μονογονεϊκές οικογένειες, τα παιδιά δέχονται την αγάπη και τη φροντίδα που όλα τα παιδιά χρειάζονται.
Ο γονέας που δεν έχει την επιμέλεια (συνήθως ο πατέρας) πρέπει να αντιμετωπίσει τις μειωμένες σχέσεις με τα παιδιά τους, την ανατροπή του συνηθισμένου τρόπου ζωής, την μοναξιά και την αυτοκατηγορία για την αποτυχία του γάμου και τις συγκρούσεις σχετικά με την επιμέλεια και τις επισκέψεις των παιδιών. Τα παιδιά μπορεί να αισθάνονται ντροπή, να έρχονται αραιότερα σε επαφή με το γονέα που δεν έχει την επιμέλεια, να βιώνουν συγκρούσεις όσον αφορά στην αφοσίωσή τους, να προσπαθούν να προσαρμοστούν στις επισκέψεις αι ίσως να τρέφουν φαντασιώσεις για τη συμφιλίωση των γονιών τους.
Εν κατακλείδι, η διπυρηνική οικογένεια λειτουργεί καλύτερα όταν οι πρώην σύζυγοι είναι και οι δύο στοργικοί κι αφοσιωμένοι γονείς, μπορούν να συνεργάζονται, έχουν σχετικά ίδιες και συνεπείς γονεϊκές δεξιότητες και μπορούν να δουλεύουν μαζί χωρίς να αναβιώσουν παλιές έχθρες.
Δεύτερος γάμος: Η εργένικη ζωή είναι σύντομη για τα περισσότερα διαζευγμένα άτομα. Η προσαρμογή στο νέο γάμο είναι πιο περίπλοκη, αν οι σύζυγοι προέρχονται από διαφορετικές ατομικές φάσεις. Η πλειοψηφία των οικογενειών μετά από νέο γάμο παρουσιάζει κάποια προβλήματα:
– Γεννιούνται μέσα από απώλειες σχέσεων και από εγκατάλειψη ελπίδων και ονείρων της προηγούμενης οικογένειας
– Αποτελούνται από μέλη με διαφορετικές οικογενειακές ιστορίες και παραδόσεις ( ίσως βρίσκονται σε σύγκρουση και χρειάζονται συμφιλίωση)
– Τα παιδιά είναι μέλη δύο σπιτιών, με διαφορετικούς κανόνες και τρόπο ζωής και συχνά βιώνουν συγκρούσεις αφοσίωσης στους γονείς. ( Ο βιολογικός πατέρας ή η μητέρα που δε μένει μαζί τους συνεχίζει να ασκεί επιρροή, επειδή μπορεί να παραμένει ένας σημαντικός παράγοντας στο οικογενειακό σύστημα).
Στις οικογένειες αυτές χρειάζεται επαναδιαπραγμάτευση κι αναδιοργάνωση του δικτύου σχέσεων. Οι πατριοί και οι μητριές που απατούν «αγάπη στη στιγμή» είναι πιθανό να καταλήξουν να αισθάνονται απογοήτευση και απόρριψη. Οι σχέσεις στο νέο γάμο που ανθίζουν σιγά και σε μια εξελικτική αναπτυξιακή διαδικασία, οδηγούν σε δεσμούς φροντίδας κι αγάπης που κρατούν μια ζωή.
Οικογένειες Ομοφυλοφίλων: Σε αυτές τις οικογένειες έχουμε ελάχιστα στοιχεία, καθώς η πλειοψηφία κρύβεται, προτιμώντας να κρατούν τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις για τον εαυτό τους από φόβο αρνητικής αντιμετώπισης από τους γείτονες, τους συναδέλφους αλλά και την οικογένειά τους. Επίσης δεν υπάρχουν στοιχεία ότι οι ομοφυλόφιλοι άντρες ή οι ομοφυλόφιλες γυναίκες είναι λιγότερο κατάλληλοι γονείς από τους ετεροφυλόφιλους.
Τα προβλήματα που ίσως αντιμετωπίσουν αφορούν:
– Όταν τα παιδιά είναι σε προσχολική και σχολική χρονιά, προσφέρεται μια ατέλειωτη σειρά ευκαιριών για να φανερώσουν ή να κρύψουν οι γονείς τη σεξουαλική τους προτίμηση (εγγραφή στο σχολείο, σχολικές εκδηλώσεις, εξωσχολικές δραστηριότητες).
– Στην εφηβεία: η συμμόρφωση στις πιέσεις της ομάδας των ομηλίκων είναι πιθανό να είναι ιδιαίτερα ισχυρή έτσι ώστε τα παιδιά να προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από τους γονείς τους (κυρίως καθώς αυτά αγωνίζονται να βρουν τη δική τους ταυτότητα, η απόρριψη του εναλλακτικού τρόπου ζωής των γονιών τους μπορεί να είναι ιδιαίτερα συγκρουσιακή)
– Το να μιλήσουν τα παιδιά σε έναν μελλοντικό τους σύντροφο για την ταυτότητα των γονιών του είναι αγχογόνο.
Όσο οι κοινωνία εξελίσσεται και προχωρά, ολοένα και περισσότερες μορφές οικογένειες προβάλλουν. Είναι σημαντικό η κάθε μορφή να έχει ένα σημαντικό υποστηρικτικό δίκτυο, να εμπεριέχει καθαρή και ξεκάθαρη επικοινωνία και να υπάρχει συναισθηματική έκφραση, καθώς ο κάθε γονιός ανεξαρτήτου μορφής, είναι κι αυτός άνθρωπος, με τα άγχη του, τους φόβους του και την ευαλωτότητα του..