«Η ιστορία ως ερμηνεία της ζωής» (της Μένης Πουρνή)
Ως Έλληνες επικαλούμαστε πολύ συχνά το ιστορικό μας παρελθόν-ειδικά την αρχαιότητα-ζητώντας τόσο το σεβασμό της διεθνούς κοινότητας όσο και του απολίτιστου συμπατριώτη μας. Από την άλλη πλευρά το εκπαιδευτικό σύστημα έχει αποτύχει να εμφυσήσει στους μαθητές ή να θέσει τις βάσεις μιας υγιούς ιστορικής εθνικής συνείδησης απαλλαγμένης από πολιτικές και κοινωνικές αγκυλώσεις. Συχνά, μάλιστα, απασχολούν την επικαιρότητα οι θέσεις που προβάλλουν οι ιστορικοί που έχουν αναλάβει τη συγγραφή αντίστοιχων ιστορικών εγχειριδίων.
Οι μαθητές καλούνται να αποστηθίσουν αυτολεξεί ολόκληρες σελίδες γεμάτες ονόματα, ημερομηνίες και συνθήκες, αυτοκρατορίες που διαλύονται για να δώσουν την θέση τους στην επόμενη στα πεπραγμένα της οποίας θα συμπεριλαμβάνονται άλλα τόσα ονόματα, ημερομηνίες και γεγονότα. Η στείρα απομνημόνευση συνεχίστηκε ακόμη και όταν δόθηκαν οδηγίες από το υπουργείο να αρχίσει να γίνεται χρήση των ιστορικών πηγών τόσο στις παραδόσεις των μαθημάτων όσο και στα διαγωνίσματα και τις τελικές εξετάσεις καθώς χρησιμοποιούνται με τον ίδιο άγονο τρόπο. Έτσι, η παρουσία των πηγών αυτών μαζί με το συνοδευτικό φωτογραφικό υλικό εξακολουθούσαν να παραμένουν το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του σχολικού βιβλίου.
Παλιότερα όταν ακόμη τα γεγονότα και οι ειδήσεις διαδίδονταν από στόμα σε στόμα, μέσω των εφημερίδων ή ακόμη και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην αρχή ακόμη της τεχνολογικής τους ανάπτυξης, ο βιωματικός χαρακτήρας των ιστορικών γεγονότων διατηρούνταν ακόμη ζωντανός και η σημασία και ο αντίκτυπος των ιστορικών εξελίξεων με αποτέλεσμα να επισφραγίζονται στη συνείδηση και την καθημερινότητα των ανθρώπων και των λαών. Το ίδιο ισχύει ως τις μέρες μας σε τόπους που έλαβαν χώρα σπουδαία ιστορικά γεγονότα, μάχες και έχουν ανεγερθεί σημαντικά μνημεία. Ακόμη όσοι από μας είχαν την τύχη να έχουν παππούδες και γιαγιάδες που είχαν ζήσει σε εποχές μεγάλων ανακατατάξεων έχουν βιώσει από πρώτο χέρι τη δύναμη της προσωπικής μαρτυρίας ή ακόμη και όταν μας αφηγούνταν τοπικές παραδόσεις και θρύλους.
Με την ανάπτυξη και διάδοση του διαδικτύου πολλοί άνθρωποι με μεράκι και διάθεση να διασώσουν και να διαδώσουν την τοπική ιστορία της περιοχής τους έχουν δημιουργήσει ηλεκτρονικές ιστοσελίδες και ιστολόγια αφιερωμένα ακριβώς σε αυτό το θέμα. Εκεί μπορεί να βρει κανείς ενδιαφέροντα κείμενα, φωτογραφίες και αρχεία. Όντας όλοι πια μέλη του παγκόσμιου πλανητικού και διαδικτυακού χωριού φαίνεται πως συνειδητοποιούμε την ξεχωριστή μας μοναδικότητα και προσπαθούμε να την διαφυλάξουμε μαθαίνοντάς την από την αρχή και αντιμετωπίζοντάς την με μια πιο κριτική ματιά.
Και εδώ είναι που πρέπει να σταθούμε ξανά για μια πιο εναλλακτική και ανανεωτική ματιά στην έννοια και το αντικείμενο της ιστορικής επιστήμης στα πλαίσια των βασικών εκπαιδευτικών βαθμίδων. Η γνώση των ιστορικών γεγονότων θα μπορούσε να κινηθεί προς την αντίστροφη κατεύθυνση, ξεκινώντας δηλαδή από τα πράγματα που γνωρίζουμε ή τα πράγματα που γνώριζαν πολύ καλά οι άνθρωποι της εποχής.
Συνομιλώντας την περασμένη εβδομάδα με μία Βρετανίδα ειδικό στα εικονογαφημένα παιδικά βιβλία που μας μίλησε στο σχετικό σεμινάριο για δύο εικονογραφημένα βιβλία που απευθύνονταν σε εφήβους και ενήλικες και διαπραγματεύονταν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον πόλεμο στα νησιά Φόκλαντ για το αν θα μπορούσε η εικόνα να βοηθήσει τους μαθητές να αγαπήσουν την ιστορία, μου μίλησε για την έννοια της βιωματικής μάθησης. χώρο των Δελφών και οι μαθητές ντυμένοι με αρχαία ελληνική ενδυμασία να αναπαραστήσουν την διαδικασία της χρησμοδότησης από την Πυθία σαν ένα είδος θεατρικής παράστασης.
Επειδή δεν ξέρω κατά πόσο υπάρχει πάντα η διάθεση ή δυνατότητα για κάτι ανάλογο, προκρίνω προσωπικά την λύση ενεργητικής έρευνας από τους ίδιους τους μαθητές. Στα πλαίσια του μαθήματος της ιστορίας οι μαθητές θα μπορούσαν να αναζητήσουν μαρτυρίες για γεγονότα που είχαν συμβεί παλιότερα στην περιοχή που κατοικούν και αποτελούν σημαντικό κομμάτι είτε της τοπικής είτε της εθνικής ιστορίας. Θα κληθούν να συλλέξουν πληροφορίες για το θέμα που θα τους δοθεί ή θα επιλέξουν οι ίδιοι, να βρουν σχετικά ντοκουμέντα όπως έγγραφα, φωτογραφίες, αντικείμενα ή να τα συλλέξουν οι ίδιοι από την αρχή. Αξιοποιώντας τις προφορικές μαρτυρίες και ζητώντας από τους μάρτυρες να καταθέσουν την προσωπική τους άποψη για τα γεγονότα, θα κληθούν οι ίδιοι οι μαθητές-ερευνητές να καταθέσουν την δική τους προσωπική άποψη αξιολογώντας τόσο τα γεγονότα όσο και τις συνθήκες ζωής της εποχής.
Αναμφισβήτητα μία κριτικά συντεθειμένη εθνική ιστορία ενός λαού ή ενός κράτους αποτελεί ισχυρό παράγοντα για την θεμελίωση μίας συνειδητοποιημένης κοινωνίας πολιτών που λειτουργεί ως εχέγγυο για οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ευημερία και ανάπτυξη. Ωστόσο καθώς οι λεπτομέρειες συμπληρώνουν συχνά την συνολική εικόνα διαφωτίζοντας την σημαντικά, η μικροιστορία μπορεί να λειτουργήσει πολύ συχνά ως ο συνδετικός κρίκος που μπορεί να αποκαταστήσει το αίσθημα της επανασύνδεσης μεταξύ παρόντος και παρελθόντος υπενθυμίζοντας στα παιδιά πως αυτό που σήμερα είναι μία ακόμη βαρετή και άχρηστη πληροφορία κάποτε ήταν η καθημερινότητα των ανθρώπων και ένα ακόμη σκαλοπάτι που τους επιτρέπει σήμερα να βαριούνται να τα μελετήσουν.