«Καταπιεσμένα συναισθήματα» (της Κατερίνας Μούτουπα)
Έχει αναρωτηθεί ποτέ κανείς τι και ποια είναι τα καταπιεσμένα συναισθήματα; Γιατί υπάρχουν; Τι μπορεί να κρύβεται από κάτω;
Από τη στιγμή που γεννιέται ένας άνθρωπος και μέχρι τον θάνατό του, έρχεται αντιμέτωπος με κάποια βασικά συναισθήματα. Σύμφωνα με τον Paul Ekman (1934) τα βασικά μας συναισθήματα είναι τέσσερα: α) Χαρά, β) Λύπη, γ) Θυμός και δ) Φόβος. Μέσα από το φάσμα αυτών των τεσσάρων βασικών συναισθημάτων προκύπτουν κι άλλα πολλά, όπως η ντροπή, συμπόνια, τρόμος, αηδία, ευτυχία, έκπληξη κτλ.
Ερχόμενα τα άτομα σε θεραπεία, αρχίζουν να λένε τις ιστορίες τους. Το θέμα είναι όμως, όχι ακριβώς τι λένε, αλλά πως το λένε, πως το περιγράφουν και (αν) πως το εκφράζουν. Ακούς κάποια από αυτά τα άτομα να μιλάνε τόσο όμορφα, να τα περιγράφουν όλα καλά κι ιδανικά που αναρωτιέσαι για ποιο λόγο ήρθαν σε θεραπεία. Και εκεί είναι το κλειδί: Κάτι υπάρχει μέσα τους, που άρχισε να «κλωτσάει»..
Τι μπορεί να κρύβεται κάτω από το πέπλο μια ιδανικής κι αρμονικής ζωής σύμφωνα με τις περιγραφές τους; Η απάντηση ίσως μοιάζει απλή αλλά δεν είναι, διότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν μας το κάθε άτομο ξεχωριστά με βάση τις καταβολές του και την ιστορία του. Γιατί ήρθαν τώρα, ενώ όλα είναι καλά όπως μας λένε; Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό, είναι κάποιο συναίσθημα καταπιεσμένο σε συνδυασμό με κάποια ανάγκη, σκέψη ή επιθυμία…
Αρκετοί άνθρωποι, όντας «τα καλά παιδιά», αγνοούν την ύπαρξη των δικών τους αναγκών, επιθυμιών, «θέλω» και πορεύονται με βάση τις ανάγκες και τα θέλω του άλλου. Είτε γιατί δε θέλουν να στεναχωρήσουν τον/την σύντροφό τους, τον/την φίλο/η τους, την οικογένειά τους (κτλ) είτε γιατί αισθάνονται ενοχές αν κάνουν το δικό τους είτε γιατί δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ποιο είναι το δικό τους κομμάτι σε σχέση με τις επιθυμίες του άλλου. Για πόσο όμως θα γίνεται αυτό;
Φανταστείτε μια σωλήνα, η οποία κάπου έχει βουλώσει. Όσο το νερό είναι λίγο, μπορεί να βρίσκει μια τρύπα και να περνάει σταδιακά, χωρίς να προκαλεί πρόβλημα. Αν όμως, ξαφνικά έρθει νερό με πολλή πίεση, τότε η σωλήνα θα σπάσει γιατί δεν άντεξε την τόσο ισχυρή πίεση του νερού. Ας κάνουμε την αναλογία με τον άνθρωπο. Ένας άνθρωπος, λοιπόν, ο οποίος είναι δοτικός, κινείται και πράττει για τους άλλους και οι δικές του ανάγκες βρίσκονται κάπου χαμένες ή/και ξεχασμένες. Ένας άνθρωπος ο οποίος όμως ξέρει τι θέλει, τι έχει ανάγκη, αλλά δυσκολεύεται να το εκφράσει, να το δηλώσει γιατί φοβάται… Φοβάται μην πληγώσει τους σημαντικούς άλλους και χάσει την αγάπη τους (προδοσία;); Μήπως δεν νιώθει επαρκής; Μήπως πιστεύει ότι οι δικές του επιθυμίες δεν έχουν την ίδια αξία με τα θέλω του άλλου; Όσο πιέζει κανείς τα συναισθήματά του (είτε από φόβο, είτε από ενοχές) τόσο αυτά συσσωρεύονται μέσα του. Μια συσσώρευση που όσο κανείς την αφήνει, εκείνη με τον τρόπο της ξεσπάει: είτε με ψυχοσωματικά συμπτώματα είτε με οργανικά (πχ πόνοι στη μέση, ημικρανίες, στρες κτλ).
Θα νομίζει κανείς ότι είναι σε αδιέξοδο, ότι δεν υπάρχει μέλλον ή περιθώρια βελτίωσης κι ότι εν πάσει περιπτώσει ο άλλος έτσι θα είναι κι αυτός θα αρκείται σε αυτό. Δεν είναι όμως έτσι. Η συναισθηματική συσσώρευση είναι κάτι που απασχολεί πολλούς θεραπευτές. Μια καταπιεσμένη επιθυμία, οδηγεί τα άτομα σε θυμό, σε απόγνωση και σε αδιέξοδο. Ή ένας φόβος, οδηγεί το άτομο σε αποστασιοποίηση και απομόνωση. Η καθημερινότητα, ο τρόπος που έχει μεγαλώσει κανείς και οι συνθήκες με τις οποίες συναναστρέφεται, έρχονται για να του υπενθυμίσουν προηγούμενες καταστάσεις, χαμένα όνειρα, αμφιβολίες, ματαιώσεις καθώς και μια πληθώρα επιλογών που μπορούσαν να έχουν γίνει αλλιώς, αλλά δεν έγιναν. Για αυτό και θυμώνει, μετανιώνει αλλά και φοβάται για το τι μέλει γενέσθαι.
Είναι αυτά τα άτομα τα οποία πάντα θέλουν να ευχαριστούν τους άλλους και φορούν μια χαμογελαστή μάσκα. Μέσα τους όμως ίσως υπάρχει πόνος, θυμός αλλά και μια θλίψη, γιατί βλέπουν πως η ζωή, δεν του φέρθηκε καλά, γιατί δεν μπόρεσαν να κάνουν τα δικά τους πράγματα (όπως πολλοί γονείς, που τις δικές τους επιθυμίες και ελπίδες, τις εναποθέτουν στα παιδιά τους) και γιατί δεν εισακούστηκαν ποτέ οι πραγματικές τους ανάγκες (κυρίως οι συναισθηματικές).
Όλα αυτά βγαίνουν μέσα στη θεραπεία. Το θέμα είναι άντε και τα αναγνώρισες, μετά; Άπαξ κι αποδεχτεί κανείς ότι είναι πληγωμένος, θυμωμένος, πιεσμένος ή φοβισμένος, είναι η αρχή για να μπορέσει να ξεκλειδώσει και να πάει παρακάτω. Σημασία έχει πρώτα να αναγνωρίσεις την ύπαρξη της δυσκολίας και να την αποδεχτείς. Μετά, όσο είσαι συνδεδεμένος με τον εαυτό σου και τα συναισθήματά σου, ανοίγονται δρόμοι. Αρχίζεις μιλάς, εκφράζεσαι, προβάλεις τις ανάγκες σου και τα θέλω σου.. Έτσι οι σημαντικοί άλλοι αρχίζουν να γίνονται συνοδοιπόροι κι όχι οδηγοί στη ζωή σου. Έτσι, περνάει κανείς από το εμείς στο εγώ, χωρίς να παίρνει εγωιστικές διαστάσεις, αλλά μια πραγματική αρμονία σχέσεων που τα ατομικά συναισθήματα και οι ανάγκες βρίσκονται σε πρώτη γραμμή και που φυσικά υπάρχει μια ανοικτή κι υγιής επικοινωνία.